Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Nisan-Haziran 2024 döneminde gayrisafi yurtiçi hasılanın (GSYH) yüzde 2,5 büyüdüğünü açıkladı. Ekonomistlerin ikinci çeyrek büyüme beklentisi yüzde 3’tü. Deneyimli iktisatçı Dr. Mahfi Eğilmez, Türkiye’nin bugün açıklanan ikinci çeyrek büyüme rakamlarını değerlendirdi.
Büyüme Rakamlarına Yakından Bakış
Büyüme, ekonomide üretilen nihai mal ve hizmetlerin bir dönemden ötekine fiziksel artışını ifade ettiğine göre hangi mal ve hizmetlerin üretiminde ya da hangi harcamalarda ne kadar artış olduğuna bakmamız gerekir. Büyüme, üretim açısından ve harcamalar açısından iki şekilde değerlendirilebilir. Her iki yöntemin sonucunun aynı çıkması gerekir.
Üretim Açısından Değerlendirme
Üretim sektörlerinin büyüme oranlarına ve GSYH içindeki paylarına baktığımızda büyümenin esas olarak inşaat, hizmetler ve tarım sektörlerinden geldiği görülüyor. Hizmetler kesiminin GSYH’de yüzde 58’e yakın bir payı bulunuyor. Tarım sektörünün payı yüzde 4 olduğu için bu sektörün büyümesinin GSYH büyümesine etkisi çok fazla değil. En ciddi sorun ise sanayi sektörünün küçülüyor olması. 2023 yılının ikinci çeyreğinde de yüzde 1,8 oranında küçülmesi, sanayi kesiminin özellikle hizmetler kesimi için iş yaratma kapasitesi açısından endişe verici.
Harcamalar Açısından Değerlendirme
GSYH’nin yüzde 60’ını oluşturan nihai tüketim harcamaları geçen yılın ikinci çeyreğinde yüzde 16 artmışken bu yılın aynı döneminde yalnızca yüzde 1,6 artış göstermiş. Bu, tüketici talebinde ciddi bir yavaşlama olduğunu gösteriyor. Benzer bir durum devletin nihai tüketim harcamalarında da görülüyor. Yatırım harcamalarında da büyük bir gerileme var. GSYH’yi ayakta tutan ise dış ticaret olmuş görünüyor. Geçen yılın ikinci çeyreğinde ihracat yüzde 9,5 artarken bu yıl sıfıra inmiş, buna karşılık ithalatta büyük bir düşüş yaşanmış.
Büyüme Oranının Geleceği
Özetle, 2024 ikinci çeyrekte gerçekleşen yüzde 2,5 oranındaki büyümenin üretim açısından kahramanı hizmetler sektörü, harcamalar yönünden kahramanı ise dış ticaret faaliyeti olmuş görünüyor. 2024 yılının üçüncü çeyreğinin ilk iki ayına ilişkin göstergeler ekonominin durgunluğa doğru ilerlediğini gösteriyor.
Yapısal Reformların Önemi
Sosyal ve ekonomik altyapısı zayıf olan bir ekonomide yapısal reformlarla desteklenmemiş bir dezenflasyon programının kaçınılmaz sonucu büyümenin düşmesi ve işsizliğin artmasıdır. 2001 yılı krizi sonrası girişilen dezenflasyon programının bu iki sıkıntıdan nispeten uzak kalabilmesinin nedeni, o dönemde gerekli yapısal reformların bir bölümünün yapılmış olmasıdır.
Geleceğe Dair Uyarılar
Bugün, 2001 sonrasına göre çok daha fazla ve daha derin yapısal reform ihtiyacımız olduğunu kabul eder ve geçmiş deneyimlerden hareketle bunların yapılmayacağını düşünürsek önümüzdeki dönemde enflasyonun düştüğünü, buna karşılık büyüme oranının sıfıra doğru yaklaştığını ve işsizlik oranının da yükseldiğini göreceğiz. Siyasetçinin, bir süre sonra, yüksek büyüme oranı ve düşük işsizlik oranını enflasyonla mücadeleye üstün tuttuğu gerçeğinden hareket edersek enflasyonun yüzde 35 dolayına geldiğinde büyümeyi yeniden ateşleyecek yöntemlere geri dönüldüğüne anıklık edebiliriz.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı Nisan-Haziran 2024 dönemi GSYH büyüme oranı %2,5 olarak açıklandı. Ancak deneyimli iktisatçı Dr. Mahfi Eğilmez’in değerlendirmesine göre, bu büyümenin esas olarak hizmetler sektöründen ve dış ticaretten kaynaklandığını belirterek yapısal reformların yapılmaması halinde büyüme oranının sıfıra doğru yaklaşacağını ve işsizliğin artacağını ifade ediyor.
